martes, 30 de marzo de 2010

VOCABULARIO CONGO

Vocabulario Congo

Angoya: Bastón del fundamento que se baila cuando hay GUARANDOYA. El cual se entrega sellado en su unión.

Anafinda: Sabana.

Acara: Marido.

Ague mene: Hoy mismo.

Airosa kinoni: Hielo.

Ajimo: Vientre.

Akueto: Lo contrario.

Akure: Derecho.

Alango: La loma.

Ampambia: Hermano mayor.

Ankere: Malo.

Andilanga: Tiempos lejanos.

Atizala: Esconder.

Avianzan: Ozain.

Azolo: Viento.

Azumbo: La montaña.

Anagongo: Ajonjoli

Achiviriqui: Miguel Arcangel.

Afiala: Esconder.

Ando Bay Quebo: Que tu dudes.

Amputo: Lego.

Akuton Bile: Cocinar.

Anene: Grande.

Atakoko: Por mi abuelo.

Aribu Bombaya: Espiritus malos.

Ankuta: Comida del muerto o el NKISI.

Amuana: Ceremonia del cementerio.

Ankomengane: Rostro desconocido.

Amanigunda: Mujer invertida.

Ariongo: Corriente del río.

Asualo: Espiritu de la Desembocadura del río.

Aterere: Permiso.

Avianzan: Gurufinda.

Babula: Desatar.

Babulu - Ngurufinda: El que posee el espiritu de un antepasado.

Baconfula: Mayordomo. Hijo de Ganga.

Bacuso: Rayos.

Bacheche: Fuerte.

Bade: Lo que no es.

Badeselva: Danza.

Bandome: Colores oscuros. Vino tinto.

Bafiote: Negro.

Bakasala: Palmas.

Bakufa: Mayordomo de prenda.

Bakuende Bomban: San Antonio.

Bakuyere: Marido.

Baluande Kiambico: Dios del Mar.

Baluandi: Virgen de Regla.

Baluka: Cambiar de idea.

Bambo: Tribu.

Bane: Golpes.

Bandoki: Brujo.

Bandu: Caldo.

Banduina: Bandera.

Bango: Ultimo.

Bangundo: Cocodrilo.

Bankita: Antepasados.

Baombo: Escoba Amarga.

Barabadio: San Pedro.

Barabanda: San Pedro.

Baracuame: Sombrero.

Baralondinga: Cuenta algo.

Basagara: Palma de la mano.

Basala langueto: Parte posterior de la mano.

Basame caculango: Agua que corre.

Basangal: Palma de la mano.

Batalla: Aire.

Batato Bongo: Un Gobernador.

Batente: Palo para dar.

Bati: Todo lo que......

Bebe: Labios.

Bebe sinfe: Ropa Blanca.

Bemba: La Cacayda.

Bembo Nula: Rabo de Nube.

Bengua: Ciclón.

Bequele: Hígado Inflamado.

Bibamance: Manteca de corojo.

Bibiosima: Hormiga Brava.

Bican bico: Que no se encuentran. Abandonado, interrumpido, terminado, cambio.

Bichichi: Bicho.

Bichichi meco: Gusano.

Bigan diame: Elementos que se empolean para hacer las ngangas.

Bikongo luango: Cono Real.

Bilongo: Brujería.

Biga: Averiguar, buscar.

Biningulo: Cochino.

Binsin sunsu: Carne de Gallo.

Bioco: Ver, mirar.

Biroburo: Conversador.

Bisi: Carne, huevos (Animales).

Bisonse: Clavo.

Bisonse bukilanga: Clavo de línea.

Bisonse bukilanga endumba: Clavo.

Bisonse ensusu: Espuela de Gallo.

Bisongo: Clavo.

Bisonsi: Pescado.

Bisuri: Nariz.

Bitondo: Hediondo.

Boata: Botella.

Bobe: Beso.

Bobelankele: Tronar.

Bofiate: Mulato.

Boileo: Trazo que se deja al pie de un árbol, representa otro yo en su vida.

Boime: Bastón.

Boloca: Peseta.

Boma: Ruedo.

Bombofinda: Elefante.

Bomba: Maja, tinaja, atar fuerte.

Bombe la Bumpar: Gato.

Boma: Maja Viejo con tarros.

Bonda: Echar.

Bonke: Miel de abejas.

Bonsa Limpa: Campo.

Bubococa: Pavo Real.

Bukilanda: Ferrocarril.

Bumo: Estomago.

Bun: Vete.

Bunonfoca: La noche.

Bundo Basonde: Sopa de platano.

Bungonda: Chino.

Bunque: Miel de Abejas.

Buquilanga: Ferrocarril.

Burubbano: Viejo.

Burucuame: Sombrero.

Burukuntela: Pelea, problema.

Brancanioni: Cojones.

Brazo Fuerte: San Cristobal.

Bria: Comida, Caer.

Brillumba: Tierra donde vivio el primer NKISI, MANBE.

Brimine: Pulso, argolla.

Caangari: Rinoceronte.

Caboronda: Policia.

Cachicauhal: Silla o asiento.

Cafu: Carabela.

Caffo: Muchedumbre.

Caffu: Reunión.

Caffunyo: Compañero.

Calaza: Calabaza.

Calunga: Mar.

Callesu: Esta sucio.

Campo finda: Cementerio.

Camarioca: Camaleón.

Canda: Carta o papel.

Candango: Cazuela de barro.

Cangre: Yuca.

Carao: Carajo.

Carcoma: Bibijaguas.

Cariampemba: Reunión de tres.

Carire: Diablos, estrella o dos cosas.

Carike: Rey de lo que nunca muere.

Catuca: Machuca.

Caye: Esta.

Centella: Oya.

Cisele: Diente.

Co: No o De.

Cocoansa: Río.

Conguoco: Compadre.

Conguame: No me quiere.

Conguso: Culo.

Congo: Cabeza.

Condia: Calabaza.

Conboca: Subir.

Consuaco: Compadre.

Confinda: Campo.

Coromina: Araña.

Coralillo: Enredadera.

Cota: Entierra.

Cotalemba: Cementerio.

Cu: Tú.

Cuaba: Muere o acaba.

Cuaco: Risa.

Cuaco cuaco: Risa burlona.

Cuadrilla: Grupo o familia.

Cuama: Coge.

Cuame kiako: Molestar poco.

Cuananguao: Oriente.

Cuane: Molestar.

Cuatro vientos: Elegguá.

Cuballende: San Lázaro.

Cuco: Coco.

Cucuaco: Compadre.

Cucuaen Cuaqui: De Madrugada.

Cuenda co: Pasa, entre, ven.

Cueto: Somos.

Cueto endioco: Somos grandes.

Cuguenfiata: San Benito de Palermo.

Cuile: Collar.

Cuilo: Pajaro.

Cumbe: Carro.

Cuna: Sabana, algo que brota, nace.

Cunalombo: Las Villas.

Cunalombo: Luz del dia.

Cunalumbo: Cielo.

Cunallanda: Pozo.

Cunallaonda: Tierra Lejana.

Cunambanza: La Habana.

Cunambata: Levanta.

Cunanfinda: Selva.

Cunanguaco: Coño de tu madre.

Cunansimba: Selva.

Cunanchila: De corazón.

Cunansieto: Matanzas.

Cunankisa: Santa Catalina.

Cundo: Quiere.

Cuni: Palo.

Cunia: Arbol.

Cunofinda: Sabana.

Cunonsulo: Cielo.

Cutare: Bendición.

Cutukuonkala: Jícara.

Cuturilan: Resguardo.

Cuyerere: Cocuyo.

Cligaringa: Gorroneo.

Cruye: Partir o romper.

Chacuana Eneco: San Lázaro.

Chala: Cuchara.

Chamalongo: Cuatro pedazos de coco, normalmente se da este nombre a 4 pedazos de la cascara del coco, que se usan para consultar. Conchas.

Chamba: Bebida del fundamento. Hay diferentes formulas.

Chaulende: Chino.

Chea: Humo.

Cheche: Bueno.

Cheche bacheche: Bien fuerte.

Chechereguanco: Pitirre.

Checheregoma: Grillo Antiagola.

3er Tambor: Música del monte que fue llevada a la tierra brillumba por los man dingas como ofrenda a la fiesta de Mambe.

Checherenguara: La Garza.

Checheremapiango: Venado.

Chechere Guanga: Tomeguín.

Chetundie: Sabio.

Chi: León.

Chicombe: Jutía.

Chikirimato: Atención.

Chimirimoto: Abre los oídos.

Chola nguengue: Caridad del Cobre.

Cholo: Sapo.

Chula: Sapo.

Chulun: Bembe, Congo Rey de Africa.

Dellini: Senos.

Dialanga: Pañuelo.

Diambe: Dia.

Diambulanga: Está perdido.

Dian: En, y, por, que.

Diana: Guerra.

Dianfula: Tempestad.

Diamati: De corazón.

Dilanga: Tiempo pasado.

Diloso: Arroz.

Dimangue: Rayar, escribir.

Dinga: Decir, dar.

Dudomebibiosima: Tronar.

Dundu: Fantasma.

Doke: Mejor, es una pata del fundamento.

Eki: Sacrificio.

Elefano: Elefante.

Elice: Lucero.

Elana: Araña.

Emba: Rastro.

Embala: Boniato.

Embania: Veneno.

Embaca: Enano.

Embele: Machete.

Embeleto: Navaja.

Embembo: Africano.

Emboma: Serpiente.

Embongo: Muchacho.

Embuengue: Cariado.

Embuga: Habla.

Empaka: Tarro preparado.

Empaloto: Color.

Empangue: Hermano.

Empaso: Hijo.

Empemba: Vela.

Empolo: Polvo.

Empopo: Cerebro.

Empungo: Poder.

Encandia: Piel o pellejo.

Encobo: Caracol.

Encombo: Cuerpo.

Encombo mene: Chivo.

Encombo Su: Culo.

Encuele: Entrar.

Encumbe: Carretón.

Encumbe guachilanga: Guagua.

Encumbe kalunga: Barco.

Encuna: Confianza.

Encuto: Oír, oreja.

Enchila Sefua: Mundo.

Endelin: San Antonio.

Endia: Tripa.

Endiata: Traidor.

Endinga: Decir o pedir.

Endioco: Grande.

Endioco Embogo: Grandisimo.

Endoba: Matar.

Enduki: Ají picante.

Endundo: Fantasma.

Endumba: Mujer.

Endundo: Albino.

Enfinda: Monte.

Enfita: Bejuco.

Enfiuri: Irse.

Enfuca: Fiebre, noche.

Enfumbe: Muerto.

Enfurí: Espiritu.

Engando batalla: Caimán.

Engo: Tigre.

Engombe: Toro.

Engonda: Luna.

Engongoro: Jicotea.

Enguey: Dia.

Engulo: Cochino.

Engumbiro: Ciempiés.

Engundo liri: Palma.

Enkanda: Carta.

Enkegue: Mono.

Enkele: Estrella.

Enkelecundo: Si Dios quiere.

Enkere: Izquierdo.

Enketo: Mulato.

Enkunia: Arbol.

Enlonga: Baño.

Enllete: Bien.

Enmina: De Espalda.

Enquiete: Arriba.

Ensara: Trabajo.

Ensaranda: Hechizar.

Ensasi: Rayo.

Ensefo: Pelo.

Ensendi: Mejilla.

Ensere: Pelo de Nfumbe.

Ensila: Camino.

Ensilaco: Caminar.

Ensimba: León.

Ensulo: Cielo.

Ensunga: Tabaco.

Ensunga mundele: Cigarro.

Ensunga nalembe: Mariuna.

Ensuso batalla: Ceiba.

Ensuso Cuballende: Guineo.

Ensuso damba: Lechuza.

Ensuso ganga: Gallo.

Ensuso huanamburo: Pato.

Ensuso indumba: Gallina.

Ensuso Ligue: Guinea.

Ensuso mambo: Pavo Real.

Ensuso sambia: Paloma.

Ensuso suao: Pato.

Entanda: Lengua.

Entango: Sol.

Entiete: Jícara.

Ento: Frente.

Entombre: Caña Brava.

Entondele: Parar.

Entokokalunga: Tierra, Mar.

Entuala: Gato.

Entufi: Mierda.

Entumba urialango: Vaso.

Entumbo: Botella.

Entun: Barriga.

Enyere: Rey.

Endioco Embogo: Grandisimo.

Engando batalla: Caimán.

Endoqui: Fantasma.

Enkoki: Flecha.

Engando Vititi: Sapo.

Encuelle: Santo.

Entosato: Venado.

Entebo: Arco de flecha.

Entana: Lejos.

Engembo: Murciélago.

Enguardia: Hipócrita.

Endoyi: Sueño.

Ensosa: Cadena.

Encualle: Mono.

Entoto Carcoma: Tierra Bibijagua.

Entoto Siafna: Tierra de Muertos.

Entoto co lerí: Tierra Palama.

Entoto co Talemba: Tierra Cementerio.

Entoto co Embembo: Tierra Africana.

Entoto co Chaulende: Tierra China.

Entoto co Kalunga: Tierra Mar.

Entoto co Suansa: Tierra Río.

Entoto co Illansila: Tierra 4 Caminos.

Entoto co Finda: Tierra Monte.

Entoto co Guadilonga: Tierra Guardarraya.

Entoto co Cuna: Tierra Loma.

Entoto co Joromina: Tierra Hormiguero.

Enhiso: Epoca.

Enhiso Pengala: Epoca de seca.

Enhiso mamba: Epoca de lluvia.

Enhiso Kinoni: Epoca de frío.

Falla: Candela.

Fatuguame: Barriga.

Finda: Monte.

Finda anabuto: Centro del monte.

Floron: Tela.

Frusunga: Fumar tabaco.

Frusungamundale: Fumar cigarro.

Funca: Noche.

Fua: Murió.

Fua Menso: Ciego.

Fusenda: Falso, no sirve.

Fua Nkuto: Sordo.

Fua Nchila: Mudo.

Fula: Polvora.

Fula Inoca: Tempestad.

Fuim Batalla: Cuerno sin cargar.

Gambula: Remolino.

Gambalengue: Médico.

Gambuleso: Viento Malo.

Ganao: Astro.

Gando: Seres o elementos que tuvieron o tienen vida movible.

Gando Siro: Guiro seco.

Gando Cueva: Cocodrilo.

Ganga: Cazuela fundamento.

Gangula: Luz.

Ganga Entare: Herrero.

Gato: Gavilan.

Giabola: Abuela.

Gonda: Luna.

Gongori: Mayoral.

Gongoro: Jicotea.

Gua: Si.

Guabilonga: Guardarraya.

Gualligun: Lepra.

Guandi: Guanabana.

Guano: Pantalón.

Guao: Perro.

Guariguari: Falso, chismoso, conversador.

Guarilonga: Corriente.

Guarandolla: Guerra.

Guariao: Sepultura.

Guariere: Guardiero.

Guarandonga: Fiesta o reunión de fundamen tos para trabajar.

Guatoko: Niño.

Guba: Frijol.

Gubasambi: Garbanzo.

Guba Zarabanda: Colorados.

Guba Bafiote: Negros.

Guba Kindiame: Carita.

Gubatu: Chicharo.

Guba Mundele: Judías.

Guembo: Dedos.

Guembo Garire: Murcielago.

Gueta: Hora.

Guiri Mambo: Cantar.

Guisa: Noche.

Gumbembe: Jutía.

Gumbele: Comejen.

Gunda: Campana.

Guesa: Olor.

Imba: Canto.

Ina: Nueve (9).

Ina: Luz.

Ina Ensasi: Luz de Rayo.

Ina Gonda: Luz de Luna.

Ina Mundale: Luz Electrica.

Ina Nkele: Luz Estrella.

Ina Tango: Luz Sol.

Ina co Diambe: Luz del Dia.

Indimuana: Señorita.

Indumba: Mujer.

Jamba: Estatua.

Janda: Abajo.

Jole: Muñeco de palo.

Jole co Muenda: Muñeco de yeso.

Jorumina: Hormiga.

Jurutimba: Bicho que tiene mayimbe que tumba el pelo.

Kabanca: Casa de Africa en tierra NKITA a orillas del rio Congo. Fuertes por resistir las crecidas de este rio.

Kabialanga: Guardarraya, trillo.

Kaduco: Algo viejo.

Kala: Va a hacer. Vivir o ser.

Kalampemba: Va a hacer muerto.

Kalunga: Mar.

Kamakeke: Trampa.

Kana Amene: Cuando pasa algo.

Kanagandi: Hueso de cara.

Kanga: Amarra.

Kanga yana: Amarra aquí.

Kansu: Agua de río.

Karire: Abrazos. Eterno.

Karulenda: Muerto que vive en el monte, es el que limpia el camino a EMBUA.

Kasikawala: Altar con piel de tigre.

Kiako: Caminar.

Kiakolumene: Poco a poco.

Kianko: Poco.

Kiangana: Correr:

Kigembombembo: Torbellino.

Kikiri: Estrella.

Kikoroto: San Francisco.

Killumba: Casa de Muerto.

Killise: Hueso.

Kimbansa: Malas Hierbas.

Kimbanza: Primera procesión o Cabildo que salió en Africa por la manera de saludar al Sol y al los astros, para que lo vieran los iniciados.

Kimbula: Canto de Pullas.

Kimpenso: Tormenta.

Kimpunguele: Dame fuerza.

Kinamputo: Cascara de coco.

Kinduila: Presignarse.

Kindembo: Cazuela de hierro.

Kindiam: Familia.

Kinfuiti: Tambor del muerto que brama.

Kingenco: Gavilan.

Kisenguele: Secreto de fundamento. Mosca del rio.

Kisenguere: Canilla de muerto.

Kisiaco: Fundamento.

Kisiambela: Cambia voz.

Kisidiaco: Lo unico.

Kisonde: Bollo.

Kitempolo: Lluvia de mal.

Ko: No.

Koko Wansa: Centro del rio.

Konguako: Compadre.

Konko: Prohibición sagrada.

Kontagri: Ceremonia de mayores con la piel del tigre.

Konyose: Pacto.

Kota Lemba: Cementerio.

Kotoroto: Cotorra.

Kuana: Jala.

Kuame: Vete, me voy.

Kubonda: Matar.

Kukamba: Dolor.

Kuenda: Entrar.

Kunalombo: Las Villas.

Kunalongo: Cementerio, bebidas que se toman en las consagraciones de los mayores.

Kunallanda: Africa.

Kunan: Bendición.

Kunanbanza: Habana.

Kunantolilla: Cementerio.

Kunsa: Rio.

Kura: Bueno, nosotros.

Kutenguere: Voz.

LLamboso: Bebida del Fundamento.

LLento: Nosotros.

LLijo: Hijo.

LLinbula: Fiestar.

LLisombe: La gloria.

Llonco: Sientate.

Lamputa: Relampaguea.

Lamberituto: Limpieza.

Lango: Agua.

Lango chola: Agua de Rio.

Lango gulo: Manteca.

Lango Mallimbe: Aguila.

Lango Kisonde: Orine.

Lango Mundele: Leche.

Lango Pielegua: Café.

Lango Zambi: Agua Lluvia.

Lango Nquisi: Agua Bendita.

Lan: Loco.

Lano: Burro.

Lega: Dormir.

Lele: Huevo.

Lembe: Muerto.

Lengue: Pecho.

Liguena: Lagartija, babosa.

Licombola: Rodilla.

Lifangude: Pierna.

Linga: Singar.

Liri: Oshosi.

Lombo: Dia.

Longolla: Garabato.

Loyo: Vida, Hueso.

Lubbe: Blanco de piel.

Luca: Sigue.

Luca emba: Sigue rastro.

Lucambe: 3 diablos.

Lucameasi: 3 diablos.

Lucaemba: 3 diablos.

Lucananguere: Sigue Derecho.

Lucansi: Lucifer.

Lucena: Cabeza de vivo.

Lucero Mundo: Elegguá.

Lucuana: Flores.

Lufrusunga: Tu fumas tabaco.

Lumbamba: Jefe.

Lumbe: Candela.

Lumene: Espera.

Lumene Masimene: Espera a mañana.

Lungando: Diablo.

Lusancuara: Arcoiris.

Lusuala: Plumas.

Lutete: Estrella.

Lutunga: Enfermedad de ojo.

Ma: Cosas.

Macaca: Coco.

Macujende: Guanajo.

Maculo: Resguardo.

Macundo: Platano.

Makala: Mujer.

Makala cacha: Palangana.

Makate: Cojones.

Malafo sese: Vino seco.

Malafo nputo: Aguardiente.

Malafo Uria Balbande: Melao.

Malafo Uria Chola: Miel.

Malafo Uria Ganga: Chamba.

Malafo Uria Sambi: Vino tinto.

Maleke: Calabaza.

Malembe: Despacio, malo.

Mama Nyagueji: Serpiente Madre.

Mamba: Agua.

Mamba Kalunga: Agua de Mar.

Mamba Singula: Va a llover.

Mamboto: Mezcla.

Mana: Cumplir.

Managuengue: Las Mercedes.

Mandondo: Gusano.

Manfula: Resurrección.

Manganioni: Maricón.

Mankuala: Mano.

Manquenquere: Niño.

Manunfuca: Madre noche.

Masabieque: Sabio, conocedor.

Masango: Resguardo.

Masango Nsara: Paja de maiz.

Masango Uria: Harina de maiz.

Masimene: Mañana.

Masimene Pandiane: Mañana vengo.

Mataca: Nalga.

Mataco: Como.

Mataco lu calle: Como esta Ud.

Matari: Piedra.

Matari Nsasi: Piedra de rayo.

Matende Bane: Palo para dar golpes.

Maune: Tortilla.

Mayanga: Sacerdote.

Mayimbe: Tiñosa.

Mayunga: Anima sola.

Mbumba quifuite: Madre de Nnoca.

Mecate: Bollo.

Meleto: Melón.

Membo: Dedo.

Menga: Sangre.

Mensu: Mirar, ver.

Miapao: Pan.

Mina: Espalda.

Misuri: Nariz.

Mite: Saliva.

Moco: Mano, brazo.

Mojiganga: Chichiricu.

Monga Kalunga: Sal.

Mono: Yo.

Moomba: Podrido.

Mosembo: Aprender.

Mu: Mi, Yo.

Muana: Hombre o Madre.

Muana Gecola: Niño chiquito.

Muenda: Yeso.

Mumba: Brujerías.

Mumbala: Boniato.

Mumua: Boca.

Munanfinda: Sabana.

Munanguengue: Las Mercedes.

Munansi Ntufi: Excusado.

Munanso: Casa.

Munanso Guanabeto: Carcel.

Munanso Kuni Cafeoti: Carbonería.

Munanso Mandele: Lechería.

Munanso Naibola: Templo.

Munanso Sambi: Iglesia.

Munanso Uria: Bodega.

Munanso Uria Ngombe: Carniceria.

Mundele: Blanco.

Munica a: Carnero.

Muralla: Carcel.

Murunguana: Extranjero.

Musenga: Azúcar.

Mutangoe Mutic: Primera Máscara.

Na: Va.

Nacala: Va a hacer.

Nbele: Machete.

Nbele Kasuso: Cuchillo.

Nbele Sambele: Machete Africano.

Nbelo: Hombre.

Ncembo: Cuerpo.

Ncuyo: Espiritu Bueno.

Ndoki: Espiritu Malo.

Nicuaco: Brazo.

Nkay: Mulato.

Nketo Mayaola: Chino.

Nsambi Liri: Hijos de Dios.

Nsansa: Madera.

Nsatu: Hambriento.

Ntangue: Hueco que se hace debajo del fun damento.

Ñoca: Maja.

Ofuna: Ceiba.

Orumbo: Viento.

Osototo Mundale: Arroz.

Pachangara: Tortillera.

Palmiche: Escoba.

Panguaneare: Pajaro.

Panguiamate: Zapatos.

Panguiaree: Pies.

Patipuanza: San Lázaro.

Patiyaga: San Lázaro.

Pemba Keto: Lápiz.

Piango Piango: Poco a poco.

Picuti: Poco.

Plano: Plátano.

Prueba Fuerza: Elegguá.

Quianco Quianco: Poco a poco.

Quiangana: Comer.

Quiaco Lumene: Espera un poco.

Quianculoco: Enano.

Quiendiambo: Quien es.

Quiendiembo: Cuarto de Fundamento.

Quilanga: Quien eres, que trae.

Quilocoto: Llanto o llover.

Quillenga: Leche.... pa.

Quimbanza: Yerba.

Quinani: Nombre.

Quini: Buscar.

Quintomble: Nube.

Quinseto: Bendecir.

Sa: Esta.

Sakiriri: Siete Estrellas.

Samba: Chillido.

Sambia Nfuiri Nquisi: Espiritu Santo.

Sambi: Dios.

Sambiempungo: Poder de Dios.

Sambi Lucutare: Dios los bendiga.

Sambi Munantoto: Dios de Tierra.

Sambi Munansulo: Dios del Cielo.

Sambi Munansulo: Dios del Congo.

Sambrano Sasi: Siete Rayos.

Sance: Espiritu.

Sanga: Bailar.

Santico: Ñame.

Sara: Una.

Sarabana: San Pedro.

Sarasano: Tiempo atras.

Sefila: Murió.

Sefua Nkuto: Sordo.

Sila: Camina.

Simbra: Tiembla.

Sinato: Solo, único.

Sincena: Libertad.

Singoma: Tambor.

Sinsorigue: Dolor.

Sinkeiloca: Cuello.

Sivinicunankuasa: Espiritu del rio.

Soba: Jefe tradicional.

Somba: Fruta.

Sopay: Quimbombo.

Soyanga: Son bichos.

Su: Sucio.

Suansa: Rio.

Sucuenda: Cuidar.

Taita: Abuelo.

Talanquera: Puerta.

Tambua iya erumbo: Remolino 4 vientos.

Tana: Naranja.

Tango: Sol.

Tarambele: Cerca.

Tarima: Cama.

Tata Jiabolo (a): Abuelo (a).

Tata Nkisi: Padrino de prenda.

Tato: Tres (3).

Teite: Jícara.

Tegue: Chichiricu.

Tente: Salta.

Terekunta: Carnero.

Teremende: Venado.

Tilla: Escoba.

Tiembla Tierra: Mercedes.

Tocuanto: Pitirre.

Tondele: Aguanta.

Tuine: Guasasa.

Tumba Rumba: Viento Fuerte.

Tumbara: Alto.

Tulumba: Verdad.

Uria: Comida.

Uriando: Comido.

Uriar: Comer.

Vana: Aqui.

Vanta: Levanta.

Vanta Ncambo: Levanta cuerpo.

Vene: Boca.

Villalla: Misterio.

Villayango: Secreto de Fundamento.

Vioco: Ojo, ver, mirar.

Vititi: Ver monte.

Vititi Menso: Mirar al Norte.

Vueta Ngonda: Reloj.

Wua: Que.

Wuataco: Niño.

Wuaso: Huevo.

Wuiriko: Oigan.

Wuisa: Prenden.

Yaba: Guayaba.

Yambele: Sable.

Yari Yari: Enfermedad.

Yay: Malo.

Yayi: Madre.

Yimbila: Canto de Pajaro.

Yimbula: Fiesta.

Yole: Muñeco de palo.

Yute: Paja.

Yuyumbila: Capa Negra.

Zansa: Madera.

Zarabanda: San Pedro.

Zimbo: Dinero.

Zun: Reguilete.

Frases

Tetie

Buenos Dias.

Cheche

Buenas Tardes.

Cheche nkita

Buenas Noches.

Mbumba a Puanoni

Cual es su nombre.

Nsanbi Ndumbul

Dios me castigue.

Mundele kualukila mukonda, Afiota

kualukila bititi mela

El blanco sabe con la pluma. El negro sabe con el palo y hierbas.

Muana luke Cualukila

El muchacho sabe correr para esconderse.

Abara pua

Esta enfermo.

Ntondela lukuonda

Haz lo que quieras.

Kuenda Muona

Va a buscar mujer.

Kumanaguako

La puta de tu madre.

Leka kuame

Me voy a dormir.

Yakara muana npange uas nfinda ntoto

Muerto que habla delante de la puerta por medio del perro.

Nkita mpungo

Muerto que vive en la cazuela.

Nso

Ojo, vista, ver.

Atakoko

Por mi abuelo.

Kukandobon

Que le duele.

Kindiambo

Como esta Ud.

Lumbre Kuanke

Dia de hoy.

Ariku bombaya

Espiritus malos.

Pua

Este no sirve.

Kuenda asila

Ir a la calle.

Kuenda mano asila

Va a buscar a la mujer a la calle.

Bufa

Me muero.

Leka

Sueño, dormir.

Kinguiri menso

Niña de los ojos.

Pandelonga

Nuestro Señor Jesús Cristo.

Ki lumbo

Que dia.

Kindiombo katele mambo

Que lengua habla Ud.

Mano guayala

Quien manda aquí.

Nombres del cuerpo

Encombo..................................................Cuerpo

Ensefo......................................................Pelo

Lucerna....................................................Cabeza (vivo)

Quinoco...................................................Craneo

Nkuto.......................................................Oreja

Masuro.....................................................Naríz

Vioco........................................................Ojo

Quiquirimen……………………………......Retina ojos

Munonua..................................................La Boca

Tanda, Encuala........................................Lengua

Emputo.....................................................Diente

Entulo.......................................................Pecho

Mallene....................................................Senos

Cunonchila..............................................Corazón

Fongueme...............................................Estomago

Munolunga...............................................Barriga

Lumbe a maco.........................................Las manos

Enlembo..................................................Los dedos

Ensalembo..............................................Las uñas

Mumalo...................................................Los pies

Enqueto..................................................Cintura

Canguso.................................................Culo

Encuto....................................................Oído

Guisonda................................................Pene

Macoe.....................................................Bollo

Menga....................................................Sangre

Abecedario Congo

A...................Yugo

B...................Yulo

C...................Yili

CH..................Busipa

D...................E Buo

E...................D Saluari

F...................Came

G...................Bisula

H...................Busili

I...................Tiluli

J...................Yalumi

K...................Talaba

L...................Bi

LL..................Biubi

M...................Duli

N...................Suli

Ñ...................Balu

P...................Dilonia

Q...................Oou

R...................Yolito

RR..................Timini

S...................Yurico

T...................Halua

U...................Simbulu

V...................Sume

X...................Nvi

Y...................Tense

Z...................Huiton

Numeros en Congo

1...................Yosi ó Yesi

2...................Yole

3...................Itatu

4...................Iya

5...................Ifame ó ifumo

6...................Isabani

7...................Isubuare ó isabriari

8...................Imania, inona ó inonia

9...................Fua

10.................Kumi

11.................Kumi Yosi

12.................Kumi Yale

13.................Kumi Ibatu ó kumiyate

14.................Kumi Iya

15.................Kumi tano

16.................Kumi Isabini

17.................Kumi Isabuer

18.................Kumi Inona

19.................Kumi Fua

20.................Chichiguma

21.................Chichiguma yosi

22.................Chichiguma yole

23.................Chichiguma itatu

24.................Chichiguma iya

25.................Chichiguma ifame

26.................Chichiguma isabani

27.................Chichiguma isubuare

28.................Chichiguma inona

29.................Chichiguma fua

30..................Itatukumi

31..................Itatukumi yosi

32..................Itatukumi yole

33..................Itatukumi itatu

34..................Itatukumi iya

35..................Itatukumi ifumo

36..................Itatukumi isabani

37..................Itatukumi isubuare

38..................Itatukumi inona

39..................Itatukumi fua

40..................Iyakumi

41..................Iyakumi yosi

42..................Iyakumi yole

43..................Iyakumi itatu

44..................Iyakumi iya

45..................Iyakumi ifume

46..................Iyakumi isabani

47..................Iyakumi isubuare

48..................Iyakumi inona

49..................Iyakumi fua

50..................Ifumokumi

51..................Ifumokumi yosi

52..................Ifumokumi yole

53..................Ifumokumi itatu

54..................Ifumokumi iya

55..................Ifumokumi ifume

56..................Ifumokumi isabani

57..................Ifumokumi isabuare

58..................Ifumokumi inona

59..................Ifumokumi fua

60..................Isabamikumi

61..................Isabamikumi yosi

62..................Isabamikumi yole

63..................Isabamikumi itatu

64..................Isabamikumi iya

65..................Isabamikumi ifumo

66..................Isabamikumi isabani

67..................Isabamikumi isabuare

68..................Isabamikumi inona

69..................Isabamikumi fua

70..................Isabuarekumi

71..................Isabuarekumi yosi

72..................Isabuarekumi yole

73..................Isabuarekumi itatu

74..................Isabuarekumi iya

75..................Isabuarekumi ifumo

76..................Isabuarekumi isabani

77..................Isabuarekumi isabuare

78..................Isabuarekumi inona

79..................Isabuarekumi fua

80..................Inonakumi

81..................Inonakumi yosi

82..................Inonakumi yole

83..................Inonakumi itatu

84..................Inonakumi iya

85..................Inonakumi ifumo

86..................Inonakumi isabani

87..................Inonakumi isabuare

88..................Inonakumi inona

89..................Inonakumi fua

90..................Fuakumi

91..................Fuakumi yosi

92..................Fuakumi yole

93..................Fuakumi itatu

94..................Fuakumi iya

95..................Fuakumi ifumo

96..................Fuakumi isabani

97..................Fuakumi isabuare

98..................Fuakumi inona

99..................Fuakumi fua

18 comentarios:

  1. Para aprender e investigar, posible origen de muchas de nuestras palabras...

    ResponderEliminar
  2. MUY BUENO Y APLICADO,ME GUSTO DEMASIADO.
    CHECHE NKITA.

    ResponderEliminar
  3. Excelente. Quisiera más gramática.adore este idioma!

    ResponderEliminar
  4. Alguien sabe que significa está frase
    Nkisi nbonda nfumbe kindiambo nbonda nkisi

    ResponderEliminar
    Respuestas
    1. Nkisi:es la fuerza del espíritu qué gobierna la prenda nfunbe: difunto o muerto kimdiando: como está usted ngqnda nkisi: espíritu de la luna.

      Eliminar
  5. Alguien sabe que quiere decir biritingo o
    Viritingo...???
    También si se le conoce de otro modo a este palo yamahua...???

    ResponderEliminar
  6. Embonda Cheche palabra santa no tiene aprecio que sambianpungo te cutare valla kiakana kiakana hasta que ntoto nfuiri.

    ResponderEliminar
  7. Que quiere decir
    Malembe Nketo...........

    Kinani (Yari Yari)???????

    ResponderEliminar
  8. guembo que guinda la pared como guinda??? cheche ntanda ....

    me podrían ayudar con esta frase ...
    que significa

    ResponderEliminar
  9. Me podrían ayudar a con el SIG nifocado de entuyande

    ResponderEliminar
  10. Kinane luankankisa manpanbuansila. Y si esiste algun fundamento con Este nombre tutunkasi.

    ResponderEliminar